افت فشار خون یا هیپوتنشن (Hypotension) به وضعیتی گفته میشود که در آن فشار خون به سطحی پایینتر از حد طبیعی کاهش مییابد. فشار خون بهطور طبیعی باید در محدوده خاصی قرار گیرد تا خونرسانی به ارگانهای بدن بهدرستی انجام شود. هنگامی که فشار خون بهطور غیرطبیعی کاهش یابد، میتواند باعث ایجاد علائم ناخوشایندی نظیر سرگیجه، ضعف و در برخی موارد خطرناکتر، بیهوشی شود.
فشار خون چیست؟
فشار خون معیاری از نیرویی است که خون بر دیوارههای عروق خونی وارد میکند. این فشار در دو حالت سنجیده میشود:
- فشار سیستولیک: فشار خون در زمان انقباض قلب و پمپاژ خون به عروق.
- فشار دیاستولیک: فشار خون در زمان استراحت قلب و پر شدن آن از خون.
فشار خون طبیعی در بزرگسالان بهطور متوسط با دستگاه فشار خون حدود 120/80 میلیمتر جیوه (mmHg) است. اگر فشار خون سیستولیک به کمتر از 90 و فشار دیاستولیک به کمتر از 60 میلیمتر جیوه برسد، فرد به هیپوتنشن مبتلا شده است.
انواع افت فشار خون
افت فشار خون وضعیتی (ارتواستاتیک): این نوع هیپوتنشن زمانی رخ میدهد که فرد بهطور ناگهانی از حالت نشسته یا خوابیده بلند میشود و خون کافی به مغز نمیرسد. این وضعیت باعث سرگیجه، تاری دید و حتی در برخی موارد بیهوشی میشود.
افت فشار خون عصبی (نوروژنیک): این نوع افت زمانی رخ میدهد که سیستم عصبی به اشتباه سیگنالهایی را ارسال میکند که باعث کاهش ناگهانی فشار خون میشود. عواملی مانند ترس، استرس، یا درد شدید میتوانند این نوع هیپوتنشن را تحریک کنند.
افت فشار خون بعد از غذا (پستپرانادیال): این نوع هیپوتنشن پس از خوردن وعدههای غذایی سنگین، بهویژه غذاهایی با کربوهیدرات بالا، رخ میدهد. بدن برای هضم غذا، مقدار زیادی خون را به دستگاه گوارش هدایت میکند که میتواند منجر به افت شود.
افت فشار خون مزمن: برخی افراد بهطور طبیعی فشار خون پایینتری نسبت به دیگران دارند که ممکن است علائم خاصی نداشته باشند. این حالت معمولاً بدون نیاز به درمان خاص مدیریت میشود.
علل افت فشار خون
فشار خون پایین میتواند دلایل متعددی داشته باشد، از شرایط موقت گرفته تا مشکلات جدیتر سلامت. برخی از علل رایج عبارتند از:
کمآبی بدن (دهیدراتاسیون): کاهش میزان آب بدن از طریق تعریق، استفراغ، یا اسهال میتواند باعث کاهش حجم خون و در نتیجه کاهش فشار خون شود.
مشکلات قلبی: برخی اختلالات قلبی، مانند ضربان قلب نامنظم (آریتمی)، نارسایی قلبی، یا مشکلات دریچههای قلب، میتوانند به کاهش پمپاژ موثر خون توسط قلب و در نتیجه افت فشار خون منجر شوند.
مشکلات غدد درونریز: اختلالات در عملکرد غدد درونریز، مانند کمکاری تیروئید (هیپوتیروئیدیسم) یا نارسایی آدرنال، میتوانند منجر به پایین آمدن فشار خون شوند. این شرایط باعث اختلال در تعادل هورمونی میشوند که بر میزان فشار خون تأثیر میگذارد.
عفونت شدید (شوک سپتیک): در شرایط عفونی شدید، بدن ممکن است به عفونت با واکنش بیش از حد پاسخ دهد که باعث افت شدید فشار خون و شوک سپتیک میشود. این وضعیت نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارد.
خونریزی شدید: از دست دادن حجم زیادی از خون در اثر آسیب، جراحی، یا زخمهای داخلی میتواند فشار خون را بهشدت کاهش دهد.
داروها: برخی داروها مانند دیورتیکها (ادرارآورها)، داروهای کاهشدهنده فشار خون، داروهای ضد افسردگی و مسکنهای قوی میتوانند باعث پایین آمدن فشار خون شوند.
بارداری: در دوران بارداری، بدن زن به تغییرات هورمونی و فیزیکی پاسخ میدهد که میتواند باعث کاهش فشار خون شود. در این دوره، بدن باید خون بیشتری برای تغذیه جنین تولید کند و این ممکن است باعث پایین آمدن فشار خون در مادر شود.
کمبود مواد مغذی: کمبود ویتامین B12، آهن و فولات میتواند منجر به کاهش تولید سلولهای قرمز خون و در نتیجه افت فشار خون شود.
علائم افت فشار خون
علائم هیپوتنشن بسته به شدت افت فشار خون و سرعت رخداد آن متفاوت است. برخی از علائم رایج افت فشار عبارتند از:
- سرگیجه و گیجی: بهویژه هنگام بلند شدن ناگهانی از حالت نشسته یا خوابیده.
- تاری دید: کاهش جریان خون به مغز میتواند بر بینایی تأثیر بگذارد و منجر به تاری دید شود.
- احساس ضعف: فشار خون پایین ممکن است باعث احساس خستگی و ضعف شدید شود.
- تپش قلب سریع: بدن سعی میکند با افزایش ضربان قلب، کاهش فشار خون را جبران کند.
- غش یا بیهوشی: در موارد شدید، کاهش ناگهانی فشار خون میتواند منجر به غش شود.
- سرما و تعریق: کاهش فشار خون ممکن است باعث ایجاد احساس سرما و عرق سرد شود.
تشخیص افت فشار خون
تشخیص هیپوتنشن معمولاً با اندازهگیری فشار خون بهصورت منظم و بررسی علائم بیمار انجام میشود. پزشک ممکن است برای تشخیص دقیقتر، آزمایشهای دیگری نیز تجویز کند:
- آزمایش خون: برای بررسی کمبود ویتامینها، مشکلات تیروئید یا دیگر علل ممکن.
- الکتروکاردیوگرام (ECG): این آزمایش برای بررسی عملکرد قلب و تشخیص مشکلاتی مانند آریتمی قلبی استفاده میشود.
- تست استرس قلب: این تست عملکرد قلب در شرایط استرسزا را بررسی میکند و میتواند مشکلات قلبی مرتبط با افت فشار خون را شناسایی کند.
- تست تیلت: در این تست، فرد به مدت طولانی در حالت خوابیده و سپس ایستاده قرار میگیرد تا واکنش بدن به تغییرات وضعیت بدنی و فشار خون سنجیده شود.
درمان افت فشار خون
درمان هیپوتنشن به شدت علائم و علت اصلی آن بستگی دارد. برای بسیاری از افراد، افت فشار نیاز به درمان خاصی ندارد، اما در موارد شدید، راهکارهای زیر میتوانند کمککننده باشند:
افزایش مصرف مایعات: نوشیدن مقدار کافی آب در طول روز، بهویژه در هوای گرم یا هنگام ورزش، میتواند از کمآبی و افت فشار خون جلوگیری کند.
مصرف نمک بیشتر: با مشورت پزشک، ممکن است توصیه شود که مصرف نمک را افزایش دهید تا حجم خون و در نتیجه فشار خون بالا برود.
پرهیز از تغییرات ناگهانی وضعیت بدن: بلند شدن آرام از حالت نشسته یا خوابیده میتواند به جلوگیری از پایین بودن فشار خون وضعیتی کمک کند.
خوردن وعدههای غذایی کوچکتر و کمچرب: خوردن وعدههای غذایی سبکتر به جای وعدههای بزرگ و سنگین میتواند از افت فشار بعد از غذا جلوگیری کند.
داروها: در برخی موارد، پزشک ممکن است داروهایی را تجویز کند که به تنظیم فشار خون کمک میکنند. این داروها معمولاً برای افرادی که دچار افت فشار خون شدید یا مزمن هستند، تجویز میشود.
مدیریت زندگی با افت فشار خون
زندگی با فشار خون پایین نیازمند تغییراتی در شیوه زندگی است که میتواند به بهبود کیفیت زندگی کمک کند. برخی از راهکارهای عملی عبارتند از:
تغذیه مناسب: مصرف مواد غذایی غنی از ویتامینها و مواد معدنی برای حفظ سطح طبیعی فشار خون بسیار مهم است. غذاهای سرشار از ویتامین B12، آهن و فولات میتوانند در جلوگیری از افت فشار موثر باشند.
هیدراته ماندن: نوشیدن آب کافی بهویژه در هوای گرم یا هنگام فعالیت بدنی از اهمیت زیادی برخوردار است.
پرهیز از ایستادن طولانیمدت: ایستادن طولانیمدت میتواند باعث تجمع خون در پاها و افت فشار خون شود.
اجتناب از مصرف الکل: الکل میتواند باعث کاهش فشار خون شود و باید از مصرف زیاد آن پرهیز کرد.
نتیجهگیری
فشار خون پایین معمولاً بهعنوان یک وضعیت خطرناک شناخته نمیشود، اما در برخی موارد ممکن است باعث بروز علائم ناخوشایند و حتی خطرناک شود. درک علتهای مختلف این وضعیت و آگاهی از راههای مدیریت آن میتواند به بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا کمک کند. با مشورت با پزشک و انجام بررسیهای لازم، میتوان راهکارهای مناسب برای کنترل فشار خون پایین را پیدا کرد و از بروز علائم شدید جلوگیری کرد.