میزان قند خون یا گلوکز خون، مقدار سطح گلوکز (قند خون) که در خون شما وجود دارد را نشان می‌دهد. گلوکز از غذاهایی که می‌خورید تولید می‌شود و سوخت اصلی برای سلول های بدن شما است. انسولین، یک هورمون تولید شده توسط پانکراس، به سلول‌های شما کمک می‌کند تا گلوکز را از خون به عنوان سوخت استفاده کنند. اگر پانکراس شما انسولین کافی تولید نکند یا سلول‌های شما به انسولین حساس نباشند، میزان قند خون شما بالاتر از حد نرمال می‌شود و ممکن است منجر به دیابت شود.
میزان قند خون نرمال بستگی به زمان آخرین وعده غذایی شما، فعالیت بدنی و داروهایی که مصرف می‌کنید دارد. به طور کلی، مقادیر زیر را می‌توان به عنوان راهنمای قند خون نرمال در نظر گرفت:
- قبل از صبحانه (به عبارت دیگر ناشتای) : کمتر از 100 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر (mg/dL) یا 5.6 میلی‌مول بر لیتر (mmol/L)
- دو ساعت پس از صبحانه: کمتر از 140 mg/dL یا 7.8 mmol/L
- قبل از ناهار و شام: کمتر از 130 mg/dL یا 7.2 mmol/L
- دو ساعت پس از ناهار و شام: کمتر از 180 mg/dL یا 10 mmol/L
- قبل از خواب: کمتر از 120 mg/dL یا 6.7 mmol/L
این مقادیر برای بزرگسالان سالم هستند و برای کودکان و نوجوانان، مادران باردار و افراد با شرایط پزشکی خاص ممکن است متفاوت باشند. جدول زیر را ببینید:
| سن | قبل از صبحانه | دو ساعت پس از صبحانه |
| کودکان و نوجوانان (0 تا 18 سال) | 70 تا 100 mg/dL (3.9 تا 5.6 mmol/L) | 90 تا 180 mg/dL (5 تا 10 mmol/L) |
| بزرگسالان (18 سال به بالا) | کمتر از 100 mg/dL (5.6 mmol/L) | کمتر از 140 mg/dL (7.8 mmol/L) |
| بارداران | کمتر از 95 mg/dL (5.3 mmol/L) | کمتر از 120 mg/dL (6.7 mmol/L) |
برای اندازه‌گیری میزان قند خون، معمولاً از یک دستگاه تست قند خون خانگی استفاده می‌شود که به مانیتور قند خون معروف است. این دستگاه با استفاده از یک سوزن کوچک(لانست)، یک قطره خون را از انگشت شما می‌گیرد و آن را بر روی یک نوار آزمایش قرار می‌دهد. سپس نوار آزمایش را در دستگاه قرار می‌دهید و دستگاه میزان قند خون شما را نشان می‌دهد. برای دقت بیشتر، باید دستگاه را با استفاده از یک محلول کالیبراسیون تنظیم کنید و نوارهای آزمایش را در جای خشک و خنک نگه دارید.
افراد دیابتی باید میزان قند خون خود را به طور منظم بررسی کنند تا بتوانند درمان خود را تنظیم کنند. هدف آنها این است که میزان قند خون خود را در بازه‌ای نگه دارند که توسط پزشکشان تعیین شده است. جدول زیر را ببینید:
| وضعیت | قبل از صبحانه | دو ساعت پس از صبحانه |
| دیابت نوع 1 | 70 تا 130 mg/dL (3.9 تا 7.2 mmol/L) | کمتر از 180 mg/dL (10 mmol/L) |
| دیابت نوع 2 | 80 تا 130 mg/dL (4.4 تا 7.2 mmol/L) | کمتر از 180 mg/dL (10 mmol/L) |
| دیابت حاملگی | کمتر از 95 mg/dL (5.3 mmol/L) | کمتر از 120 mg/dL (6.7 mmol/L) |
میزان قند خون وقتی که بسیار بالاتر یا پایین‌تر از حد نرمال باشد خطرناک است. این ممکن است منجر به علائم و عوارض جدی شود، مانند:
هایپوگلیسمی:
وقتی میزان قند خون شما زیر 70 mg/dL (3.9 mmol/L) باشد، شما هایپوگلیسمی هستید. علائم شامل لرزش، عصبانیت، سرگیجه، تعرق، سردرد، ضعف، تشنگی، سرخوردگی و ضربان قلب سریع هستند. در موارد شدید، شما ممکن است به حالت بی‌هوش رفته و حتی مرگ را تجربه کنید. هایپوگلیسمی معمولاً در افراد دیابتی رخ می‌دهد که داروهای کاهنده قند خون مصرف می‌کنند یا بیش از حد فعالیت بدنی دارند یا کافی غذا نمی‌خورند. در صورت بروز هایپوگلیسمی، باید سریعاً چیزی شیرین بخورید یا بستنی گلوکز را جوید تا قند خون شما به حالت نرمال برگردد.
هایپرگلیسمی:
وقتی میزان قند خون شما بالاتر از 180 mg/dL (10 mmol/L) باشد، شما هایپرگلیسمی هستید. علائم شامل خستگی، تشنگی، افزایش ادرار، خشکی دهان، خارش پوست، بوی بد نفس، تاری دید و از دست دادن وزن هستند. در موارد شدید، شما ممکن است به حالت آسیدوز کتون (کتوآسیدوز) یا کمای هایپراسمولار دچار شوید که نشانه‌های آن عبارتند از: سرگیجه، تهوع، استفراغ، دردهای شکمی، تنفس سریع و عمق و بروز تشنج‌ها. هایپرگلیسمی معمولاً در افراد دیابتی رخ می‌دهد که کافی انسولین تزریق نکرده‌اند یا عفونت گیر کرده‌اند یا استرس زود رس دارند. در صورت بروز هایپرگلیسمی، باید به پزشک خود مراجعه کنید و در صورت لزوم اقدامات فوری انجام دهید.
عوامل کنترل قند خون:
برای کنترل قند خون خود، شما باید به چهار عامل اصلی توجه کنید:
کنترل قند خون با غذا:
غذاهایی که می‌خورید تاثیر بزرگی بر میزان قند خون شما دارند. برای کنترل قند خون، شما باید به مقدار، نوع و زمان غذاهای خود توجه کنید. به طور کلی، شما باید:
- غذاهای متعادل و متنوعی بخورید که شامل کربوهیدرات پیچیده (مانند برنج، نان، ماکارونی و سیب‌زمینی)، پروتئین (مانند گوشت، ماهی، تخم‌مرغ و لبنیات) و چربی‌های سالم (مانند روغن زیتون، آووکادو و دانه‌ها) باشد.
- از مصرف کربوهیدرات ساده (مانند شکر، عسل، شیرینی‌جات و نوشابه‌های شیرین) خودداری کنید چون باعث افزایش سریع قند خون می‌شوند.
- از مصرف چربی‌های ناسالم (مانند روغن حیوانی، کره، مارگارین و چربی‌های ترانس) خودداری کنید چون باعث افزایش خطر بیماری‌های قلبی و عروقی می‌شوند.
- از مصرف الکل خودداری کنید چون باعث اختلال در قابلیت پانکراس برای تولید انسولین و همچنین باعث افزایش یا کاهش قند خون می‌شود.
- به صورت منظم و در زمان‌های ثابت غذا بخورید و از روزه گرفتن یا پرخوری خودداری کنید.
- به مقادیر کالری و کربوهیدرات غذاهای خود توجه کنید و در صورت لزوم از جدول تبادل غذایی استفاده کنید.
کنترل قند خون با فعالیت بدنی:
فعالیت بدنی به شما کمک می‌کند تا قند خون خود را کنترل کنید چون باعث مصرف گلوکز توسط سلول‌های شما می‌شود و همچنین به بهبود حساسیت به انسولین و کاهش وزن کمک می‌کند. برای کنترل قند خون، شما باید:
- به صورت منظم و متعادل فعالیت بدنی داشته باشید و از فعالیت‌های شدید یا نامنظم خودداری کنید.
- فعالیت‌های هوازی (مانند پیاده‌روی، دویدن، شنا، دوچرخه‌سواری و رقص) را با فعالیت‌های تقویت عضلات (مانند وزنه‌برداری، گرفتن بارفیکس و اسکات) ترکیب کنید.
- حداقل 150 دقیقه در هفته فعالیت هوازی متوسط تا شدید و حداقل دو روز در هفته فعالیت تقویت عضلات داشته باشید.
- قبل از شروع فعالیت بدنی، قند خون خود را اندازه‌گیری کنید و اگر زیر 100 mg/dL (5.6 mmol/L) باشد، چیزی شیرین بخورید تا از هایپوگلیسمی جلوگیری کنید.
- در طول فعالیت بدنی، نشانه‌های هایپوگلیسمی را بررسی کنید و اگر لازم باشد، قطع کرده و چیزی شیرین بخورید.
پس از پایان فعالیت بدنی، دوباره قند خون خود را اندازه‌گیری کنید و اگر زیر 100 mg/dL (5.6 mmol/L) باشد، چیزی شیرین بخورید تا از هایپوگلیسمی جلوگیری کنید. همچنین باید در طول روز و شب قند خون خود را نظارت کنید چون فعالیت بدنی ممکن است تاثیر طولانی مدت بر قند خون شما داشته باشد.
در مورد نوع، مدت و تعداد فعالیت بدنی با پزشک خود مشورت کنید و بر اساس نوع دیابت، سطح قند خون و داروهایی که مصرف می‌کنید، برنامه‌ای مناسب برای خود تهیه کنید.
کنترل قند خون با دارو:
برخی از افراد دیابتی نیاز به مصرف داروهای کاهنده قند خون دارند تا به پانکراس کمک کنند تا بیشتر انسولین تولید کند یا به سلول‌ها کمک کنند تا بهتر به انسولین پاسخ دهند یا جذب گلوکز را در روده کم کنند. این داروها ممکن است به صورت قرص، تزریق یا پمپ انسولین مصرف شوند. کنترل قند خون با دارو، شما باید:
- نوع، مقدار و زمان مصرف داروهای خود را با پزشک خود هماهنگ کنید و از تغییر یا قطع داروها بدون مشورت پزشک خودداری کنید.
- داروهای خود را به درستی و به موقع مصرف کنید و از فراموش کردن یا از دست دادن داروها جلوگیری کنید.
- علائم و عوارض جانبی احتمالی داروهای خود را بشناسید و در صورت بروز هرگونه مشکل، به پزشک خود اطلاع دهید.
- تاثیر داروهای خود را بر روی قند خون خود با استفاده از مانیتور قند خون پیگیری کنید و نتایج را در یک دفترچه یادداشت کنید.
- در مورد تاثیر فعالیت بدنی و غذا بر روی داروهای خود با پزشک خود صحبت کنید و در صورت لزوم تغییرات لازم را در برنامه‌های خود اعمال کنید.
میزان قند خون یک عامل مهم در تعیین سلامت شما است. شما باید به صورت منظم قند خون خود را اندازه‌گیری کنید و با استفاده از غذا، فعالیت بدنی و دارو، آن را در بازه ی نرمال خود نگه دارید. همچنین باید به علائم و عوارض جانبی هایپوگلیسمی و هایپرگلیسمی توجه کنید و در صورت لزوم اقدامات فوری انجام دهید. در نهایت، شما باید با پزشک خود در ارتباط باشید و بر اساس نظرات و تجویزات او، برنامه ای مناسب برای کنترل قند خون خود دریافت کنید.
